JAN
KOCHANOWSKI
Dzieciństwo i lata młodości
Jan Kochanowski herbu Korwin urodził
się Sycynie w województwie mazowieckim, jednak rok jego przyjścia na świat nie
jest do końca sprecyzowany. Badacze literatury uznają rok 1530. Ojcem poety był
Piotr Kochanowski – sędzia sandomierski, a matką – Anna Białaczowska. Jan miał
dziesięcioro rodzeństwa. Dwaj bracia – Mikołaj i Andrzej – także parali się
literaturą, choć daleko im było do talentu i sławy Jana. Wydaje się, że rodzina
wiodła dobre, dostatnie życie, o czym świadczyć może sielankowy obraz
wiejskiego bytowania w późniejszej, czarnoleskiej twórczości poety.
Nauka i
studia
W 1544 roku Jan Kochanowski został przyjęty
w poczet żaków na wydział sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej. Ostatecznie
nie uzyskał żadnego stopnia akademickiego, ale znalazł się w jednym z
ważniejszych europejskich ośrodków renesansowego humanizmu. Studia krakowskie
kontynuował w Królewcu i Padwie.
Tam właśnie gruntownie poszerzył wykształcenie klasyczne
i wchłonął idee renesansowe, których kolebką i najważniejszym ośrodkiem były
właśnie Włochy. Ostatni pobyt w Padwie zakończył podróżą przez Francję i
Niemcy.
Kariera
dworska i kościelna
Po powrocie do kraju w 1559
Kochanowski rozpoczął karierę dworzanina u wybitnych rodzin arystokratycznych:
m.in. Tarnowskich, Tęczyńskich, Firlejów. W 1563 został dworzaninem i
sekretarzem na dworze królewskim Zygmunta Augusta. Po władcy był zwolennikiem
Henryka Walezego, w którego koronacji uczestniczył w 1573 roku. Po haniebnej
ucieczce króla rozczarowany wycofał się z życia dworskiego. Mimo, że karierę
dworską uważał za niezbyt udaną, zakończył ją jako człowiek zamożny. Dzięki
wstawiennictwu biskupa Piotra Myszkowskiego otrzymał probostwo w Poznaniu i Zwoleniu.
Obowiązki duszpasterskie pełnili opłacani przez niego kapłani, a on sam czerpał
zyski pobierając dziesięciny z gruntów miejskich i wsi szlacheckich. Rezygnując z
kariery dworskiej rozstał się również z probostwami.
Czarnolas
Kochanowski osiadł w Czarnym Lesie,
majątku po ojcu, w 1575 roku ożenił się z Dorotą Podlodowską. Miał z nią sześć
córek, z których trzy zmarły w dzieciństwie. Okres
czarnoleski, mimo tragedii, jaką była śmierć dzieci, był pełen harmonii i
spokoju. Znalazło to odbicie w twórczości, najbogatszej i najdojrzalszej
właśnie w tych latach. Poeta w tym czasie dokonał m.in. przekładu 150 psalmów
biblijnych. W okresie czarnoleskim powstały także kolejne
fraszki, pieśni, w tym Pieśń świętojańska
o Sobótce. Po śmierci Urszulki (córki poety) Kochanowski napisał cykl Trenów, będących wyrazem cierpienia i bólu
po stracie ukochanej córki. Około 1580 r. zmarła druga z córek poety
z Czarnolasu – Hanna. W 1584 r.
podjął decyzję o wyjeździe do Lublina. Podróż przerwała mu nagła śmierć
spowodowana atakiem serca. Już po śmierci poety urodził się jego pierwszy syn,
który nie przeżył okresu niemowlęctwa.
Najważniejsze
dzieła:
Lista dzieł Jana Kochanowskiego
obejmuje kilkaset utworów, w znacznej
części wierszowanych, pisanych w języku polskim i po łacinie. Poeta czarnoleski
jest autorem:
v 301 fraszek,
v 59 pieśni (w
tym Pieśni świętojańskiej o Sobótce,
składającej się z 12 części),
v wierszowanych
tragedii Odprawa posłów greckich i
niedokończonej Alcestis męża od śmierci
zastąpiła,
v przekładu
150 psalmów (wydanych w zbiorze Psałterz
Dawidowy),
v 7 psalmów
opublikowanych jako Siedm psalmów
pokutnych,
v cyklu wzorów
osobowych Wzór pań mężnych,
v poematu
heroikomicznego Szachy,
v poematu
satyryczno-politycznego Satyr albo Dziki
mąż,
v licznych
epicediów (pieśń żałobna) i epitalamiów (pieśń weselna),
v hodoeporikonu (opis
podróży) Jezda do Moskwy,
v cyklu Trenów poświęconych zmarłej córce,
v poematu Zuzanna ,
v poematu Proporzec
albo hołd pruski,
v anegdot i
facecji Apoftegmata,
v listu
poetyckiego Marszałek,
v przekładu
fragmentu księgi III Iliady Homera (Monomachija Parysowa z Menelausem),
v traktatów Ortographia polska i O Czechu i Lechu historyja naganiona,
v prozatorskiego
dialogu Wróżki.
